De winter komt eraan en daarmee breekt de donkerste tijd van het jaar aan. Al vroeg in de avond schittert het Winterzeshoek aan de hemel en nodigt uit tot kijken. In de komende drie maanden valt er veel te ontdekken aan de hemel: van de Geminiden zonder storend maanlicht tot de heldere Jupiter en zelfs een kleine planetenparade in februari. Onze nieuwe astrohighlights nemen je mee door deze periode: maand voor maand, ster voor ster.
Wil je de infographic op je eigen website plaatsen? Link dan naar www.astroshop.nl
December
4/12. Maan ontmoet de Plejaden
In de vroege ochtenduren trekt de bijna volle maan door het sterrenbeeld Stier en komt langs de Plejaden, een van de mooiste open sterrenhopen aan de winterhemel. Met een verrekijker is deze nauwe ontmoeting bijzonder indrukwekkend. Zelfs met het blote oog zie je de groep als een klein, fonkelend sterrennest naast de maan. Rond 4 uur ’s ochtends staat deze samenstand hoog aan de hemel – een sfeervol begin van het winterseizoen voor waarnemers.
7/12. Mercurius in grootste westelijke elongatie
Kort voor zonsopgang laat de normaal zo schuchtere Mercurius zich zien. Begin december bereikt hij zijn grootste westelijke elongatie, dus de grootste afstand tot de zon, waardoor hij gunstig aan de ochtendhemel staat. Vanaf ongeveer 6:30 uur spot je hem laag boven de zuidoostelijke horizon, als een klein, helder stipje in het eerste licht van de dageraad. Een vrije blik op de horizon is cruciaal, want het tijdsvenster is kort voordat de zon Mercurius overstraalt. Voor vroege vogels is het de moeite waard: Mercurius toont zich zelden zo duidelijk.
14/12. Maximum van de Geminiden
In de nacht van 13 op 14 december heb je, als het weer meezit, de kans om de bekendste vallende sterren van de winter te bewonderen. Deze actieve meteorenzwerm bereikt zijn maximum en de omstandigheden zijn dit jaar bijna ideaal: de maan stoort nauwelijks, de hemel blijft diepdonker. Vanaf middernacht klimt het radiant hoog aan de hemel en neemt de activiteit nog toe. Theoretisch tel je onder goede omstandigheden tot wel 80 vallende sterren per uur. In de praktijk zullen het er minder zijn, maar elke heldere meteoor is een beleving, toch?
21/12. Begin van de winter
Het is zover: de winter begint en om 16 uur staat de zon zo laag als nergens anders in het jaar. De dag eindigt vroeg en de nacht strekt zich uit over de resterende uren. Voor veel sterrenliefhebbers is dit de mooiste tijd van het jaar: lange nachten nodigen uit om na het werk de telescoop tevoorschijn te halen. Vanaf nu keert het licht langzaam terug – nauwelijks zichtbaar, maar elke dag een beetje meer.
22/12. Ursiden
Nauwelijks zijn de Geminiden voorbij of de volgende meteorenzwerm dient zich aan. In de nacht van 22 op 23 december bereiken de Ursiden hun maximum. Dit is een kleine, maar bijzondere zwerm die uit het sterrenbeeld Kleine Beer lijkt te komen. Met zo’n tien meteoren per uur levert het geen spektakel, maar eerder een bescheiden finale. Dit jaar stoort de maan niet, en de lange winternachten laten zich optimaal benutten.
31/12. Maan ontmoet de Plejaden
In de late namiddag wordt het donker, en ontdek je de heldere maan recht boven de oostelijke horizon. Bij helder weer duiken vlakbij ook de heldere sterren Aldebaran en Capella op. Naast de maan, op ongeveer 1,5 graad afstand, zie je het Zevengesternte, de Plejaden. Vergeleken met de maan lijken ze bijna fragiel. Overigens: als je om middernacht proost, straalt boven je de heldere Jupiter, die in januari in oppositie komt te staan.
Januari
3/01. Quadrantiden
Het nieuwe jaar is net begonnen en er trekken alweer vallende sterren over de hemel. In de nacht van 3 op 4 januari bereiken de Quadrantiden hun maximum. Hun radiant ligt in het onopvallende sterrenbeeld Boötes, vlak bij de ster Arcturus, en stijgt pas na middernacht hoger aan de hemel.
3/01. Maan ontmoet Jupiter
Direct na de meteorenzwerm volgt een ander schouwspel: in de nacht van 3 op 4 januari passeert de maan langs de planeet Jupiter. Rond 22 uur staan ze slechts drie graden uit elkaar. Met het blote oog is dit duidelijk te zien.
6/01. Maan ontmoet Regulus
Laat op de avond trekt de afnemende maan door het sterrenbeeld Leeuw en komt langs Regulus, de helderste ster van de Leeuw. Er vindt zelfs een bedekking plaats door de maan, maar deze is niet te volgen omdat Regulus dan nog onder de horizon staat. Later zijn beide hemellichamen prachtig samen door de verrekijker te bekijken.
10/01. Jupiter in oppositie
Vandaag staat Jupiter in oppositie tot de zon. Nu staat hij het dichtst bij de aarde en is de hele nacht zichtbaar. Zodra de zon ondergaat, stijgt hij op in het oosten en rond middernacht staat hij op zijn hoogste punt in het zuiden. Met een helderheid van ongeveer –2,7 mag overstraalt hij elk sterrenbeeld en domineert hij de winterhemel. Zelfs met een verrekijker zie je zijn vier Galileïsche manen als kleine lichtpuntjes, die nacht na nacht van positie wisselen. Met een telescoop verschijnt zijn door wolkenbanden getekende atmosfeer – en misschien ook de “Grote Rode Vlek”, als deze zichtbaar is.
23/01. Maan ontmoet Saturnus
Vroeg op de avond passeert de maansikkel Saturnus – een prachtig gezicht in de schemering. Rond 18 uur staan de hemellichamen in het zuidwesten, op ongeveer vijf graden van elkaar. De ringplaneet gloeit geelachtig, terwijl de maan daar net boven prijkt. Met een verrekijker zie je beide samen in één beeldveld, en met een telescoop zijn de fijne ringen van Saturnus al bij weinig vergroting zichtbaar. Voor velen is dit de laatste goede kans om de planeet te bekijken voordat hij in februari steeds lager aan de horizon staat.
27/01. Maan ontmoet de Plejaden
Deze nacht passeert de maan opnieuw het Zevengesternte en komt bijzonder dichtbij. Rond 22 uur staan beide in het sterrenbeeld Stier, op slechts enkele boogminuten van elkaar. Om 22:35 uur (CET) bedekt de maan zelfs de 4,3 mag heldere ster 19 Tau met zijn donkere zijde. Tip: tijdstippen en zichtbaarheid verschillen per locatie in Europa. Ook met het blote oog is de samenstand makkelijk te zien als de lucht helder is. Een vertrouwd beeld voor veel amateurastronomen – maar altijd weer bijzonder.
30/01. Maan ontmoet Jupiter
Aan het einde van de maand ontmoeten twee opvallende hemelobjecten elkaar: de heldere maan en Jupiter. In de late avond staan ze samen in het sterrenbeeld Tweelingen, en zijn niet te missen. Niet ver daarvandaan fonkelen Castor en Pollux en omlijsten het tafereel.
Februari
3/02. Maan ontmoet Regulus
Deze avond trekt de maan opnieuw door het sterrenbeeld Leeuw en passeert Regulus op uitzonderlijk korte afstand. Rond vijf uur ’s ochtends is de kleinste afstand, ongeveer tien boogminuten. Dat is zeldzaam en de moeite van het bekijken waard.
7/02. Maan ontmoet Spica
In de tweede helft van de nacht (van 6 op 7 februari) ontmoet de afnemende maan de heldere hoofdster van Maagd: Spica. Kort voor zonsopgang staan ze laag boven de zuidoostelijke horizon, op iets meer dan twee graden van elkaar.
11/02. Maan ontmoet Antares
Nog voor het ochtendgloren trekt de maan door het sterrenbeeld Schorpioen en nadert het roodgloeiende Antares. Rond vier uur ’s ochtends verschijnen beiden boven de zuidoostelijke horizon. Antares – een rode superreus en het hart van de Schorpioen.
18/02. Maan ontmoet Mercurius en Venus
Op 18 februari nadert de maan de planeten Mercurius en Venus, die in de avondschemering vlak boven de westelijke horizon staan. Deze avond is bijzonder, want de jonge, bijna doorschijnende maansikkel is slechts 1,5 procent verlicht – het was pas gisteren nieuwe maan. Dit levert een sfeervol tafereel op.
19/02. Maan ontmoet Mercurius en Saturnus
Een mooi trio is in de vroege avond te zien, laag boven de westelijke horizon. De jonge maan staat dicht tussen Mercurius en Saturnus. Beide planeten zijn nog lastig te vinden in de schemering, maar wie vroeg begint, ontdekt vlak boven de horizon ook Venus.
27/02. Maan ontmoet Jupiter
Tegen het einde van de maand staan maan en Jupiter opnieuw dicht bij elkaar, ditmaal hoog in het sterrenbeeld Tweelingen. Al vroeg in de avond zijn ze niet te missen: de twee helderste objecten dicht bijeen aan de hemel.
28/02. Kleine planeetparade
Als afsluiting wacht je een zeldzaam spektakel. Kort na zonsondergang staan verschillende planeten op een rij langs de ecliptica. Mercurius en Venus heel laag in het westen, iets hoger Saturnus en onzichtbaar in de buurt Neptunus. Hoog in Tweelingen straalt Jupiter en in Stier de onopvallende Uranus. Je ziet: alles is vertegenwoordigd, maar deze parade is een lastig doelwit: sommige planeten staan laag en verdwijnen snel in de schemering. Wie geduld heeft en een plek met vrij zicht op de horizon kiest, vindt met een verrekijker meerdere planeten.